Aktualności

Analiza i ocena sposobu odżywiania i stylu życia kobiet z nadwagą i otyłością w przedziałach wiekowych 20-40 lat oraz 41-60 lat

Dariusz Szukała - Centrum Żywienia i Promocji Zdrowia Dobry Dietetyk

Otyłość jest jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych, która w wielu krajach rozwiniętych, w tym również w Polsce zaczynać stanowić istotny problem zdrowotny i ekonomiczny. Obecnie w naszym kraju, z tytułu nadmiernego otłuszczenia ciała, ryzykiem utraty zdrowia zagrożonych jest ponad 40% kobiet oraz 30% mężczyzn. Wśród zagrożeń niesionych przez otyłość na czoło wysuwają się schorzenia układu sercowo-naczyniowego, zagrożenia miażdżycą i cukrzycą. Utrzymywanie wysokiego wskaźnika masy ciała prowadzi do osłabienia utleniania krwi tętniczej, czasowego bezdechu i poważnych schorzeń płucnych. Coraz częściej zauważalny jest związek między otyłością i chorobami woreczka żółciowego oraz różnym typem nowotworów.

Za jeden z kluczowych czynników odpowiedzialnych za rozwój otyłości i nadwagi uważana jest nadmierna konsumpcja kalorii w pożywieniu, stąd w wielu programach terapii nadwagi wykorzystuje się tzw. diety niskoenergetyczne oscylujące na poziomie 800-1200kcal. Według ostatnich badań VitaClinic, taki rodzaj postępowania terapeutycznego jest daleko idącym uproszczeniem, i nie bierze pod uwagę znaczniej bardziej istotnych czynników wpływających na ponadnormatywny wzrost wagi, jak braki odżywcze w diecie, dysproporcje w podaży składników pokarmowych czy nieregularność żywienia. Jak się okazuje, większość osób z nadwagą lub otyłością nie spożywa nadmiaru kalorii, stąd bardzo często popularne i nagłośnione w ostatnich latach diety niskoenergetyczne okazują się krótkotrwałym i nietrwałym zabiegiem terapeutycznym. Ich praktykowanie w wielu przypadkach przyczynia się do znacznego ubytku masy beztłuszczowej, zaniżenia tempa przemiany materii i ryzyka ponownego wzrostu wagi po ich odstawieniu. Tymczasem jak wiadomo, głównym celem programu terapeutycznego powinna być redukcja rezerw tłuszczowych z maksymalnym ograniczeniem ubytku aktywnej tkanki mięśniowej.

Centrum Żywienia i Terapii Nadwagi VitaClinic, skupiające obecnie kilkanaście poradni terapeutycznych zaprezentowało wyniki swoich badań, które pokazały szeroki zakres rozmaitych nieprawidłowości w sposobie żywienia osób otyłych i z nadwagą, i jednocześnie udowodniły, że podstawowym elementem postępowania terapeutycznego nie powinna być rygorystyczna i niskoenergetyczna dieta, lecz modyfikacja dotychczasowego sposobu żywienia pod kątem regularności odżywiania czy poprawy składu odżywczego diety, często bez konieczności ingerowania w kaloryczność diety.

Badaniem objęto wybraną losową grupę 245 kobiet w przedziale wiekowym 20-60 lat u których wskaźnik BMI wskazywał na nadwagę lub otyłość. Badana populacja kobiet została podzielona na cztery grupy:

Wszystkie badane kobiety były klientkami poradni VitaClinic. Zgodnie z obowiązującym w sieci standardem usług terapeutycznych, z każdą z kobiet na wstępie terapii przeprowadzono bardzo dokładny wywiad dotyczący sposobu żywienia, stylu życia oraz stanu zdrowia. Jednym z elementów wywiadu był bardzo szczegółowy i dokładny wywiad dotyczący spożycia produktów i potraw w ciągu ostatnich 24-godzin, na podstawie którego dokonano szczegółowej oceny składu praktykowanej diety. Dane obliczono przy udziale specjalistycznego oprogramowania komputerowego, a następnie uzyskane wyniki poddano analizie. Jednocześnie dokonano szczegółowej oceny masy i składu ciała z wykorzystaniem zjawiska bioimpendancji elektrycznej.

U kobiet z nadwagą stwierdzono średni nadmiar tłuszczu na poziomie: 10,2-11,5kg natomiast u kobiet z otyłością: 21,3-25,5kg. Co ciekawe, wyższy stopień otłuszczenia ciała pojawia się u kobiet z nadwagą i kobiet otyłych w wieku 20-40 lat. U wszystkich badanych stwierdzono tylko niewielki naddatek masy beztłuszczowej, co w istotny sposób może rzutować na zaniżenie tempa przemiany materii. Sugerować to może m.in. występowanie braków odżywczych w diecie. Przy niskiej podaży ważnych składników pokarmowych, np. białka, witamin, minerałów, organizm może mieć problemy z utrzymaniem energochłonnej tkanki mięśniowej.

Analiza kaloryczności diet

Na podstawie analizy energetyczności praktykowanych diet, można stwierdzić, że w żadnej grupie badanych kobiet, średnia podaż kalorii nie przekraczała zalecanych norm i często oscylowała w granicach między wartością PPM a CPM. Popularyzowana więc teoria, że nadmiar spożywanych kalorii w diecie jest główną przyczyną nadwagi, nie ma w tym przypadku swojego uzasadnienia. W takich przypadkach próby zbyt drastycznego ograniczania kaloryczności diety (praktykowane w terapiach) mogą rzutować jedynie na pojawienie się rozmaitych blokad metabolicznych organizmu z tytułu niedożywienia, a następnie objawiać się silnym wzrostem wagi po zaprzestaniu kuracji odchudzajacej. Jest więc oczywiste, że stosowanie diet głodowych, okazuje się na ogół błędnym postępowaniem i nie przynosi korzystnych wyników w dłuższym czasie terapii. W placówkach terapii nadwagi VitaClinic rozpoczęcie kuracji wiązało się tylko z nieznacznym obniżeniem kaloryczności diety w stosunku do aktualnego spożycia, jednak w dalszym etapie kuracji była ona najczęściej stopniowo podwyższana.

Procent niedoboru wybranych witamin i minerałów

Jak wynika ze szczegółowej oceny sposobu żywienia spożycie większości witamin i minerałów we wszystkich badanych grupach było wyraźnie zaniżone w stosunku do obowiązujacych norm. Szczególnie zaakcentowany był deficyt witamin B1,B2 a także wapnia, magnezu i cynku. Wystarczające okazało się jedynie spożycie folianów. Można więc przypuszczać, że braki ilościowe w podaży witamin i minerałów mogą być jednym z kluczowych czynników rzutujących na pogorszenie funkcjonowania metabolizmu i tym samym odgrywać istotną rolę w promocji wzrostu wagi. Jednym z istotnych elementów terapeutycznych powinna być więc poprawa jakości odżywczej diety, poprzez zwiększenie podaży witamin i minerałów. Ponieważ większosć stosowanych diet odchudzających o kaloryczności 1400kcal i poniżej nie jest w stanie pokryć podstawowego zapotrzebowania na wiele makro i mikroskładników, pojawia się potrzeba rozważania metod wspomagania suplementacyjnego, szczególnie w okresach jesieni, zimy i wczesnej wiosny.

Przekąski i dojadanie

Jednym z często akcentowanych problemów żywieniowych jest aspekt dojadania między posiłkami. Większość osób nie posiada unormowanego trybu odżywiania, posiłki są często spożywane w sposób spontaniczny, nieregularny, z dużą ilością rozmaitych przekąsek. To wprowadza poważny chaos w proces przemian metabolicznych, i powoduje trudności w utrzymaniu należnej masy ciała. Nieprawidłość tą zaobserwowano także w grupach badanych kobiet.

Przekąski stanowiły znaczną część kalorii w diecie i praktycznie w 100% pochodziły z produktów wysokoprzetworzonych i niskoodżywczych. Co ciekawe, chęć podjadania pojawia się znacznie częściej u kobiet w wieku 20-40 lat niż u kobiet w przedziale wiekowym 41-60lat. Może być to związane z większą podatnością młodszych osób na stres i ograniczone możliwości spożywania regularnych posiłków niż u osób w wieku średnim i podeszłym. Jak wiadomo, stres i brak regularności odżywiania są istotnymi czynnikami sprzyjającymi niekontrolowanemu podjadaniu, szczególnie słodyczy, co potwierdza także poniższa tabela:

Jak widać, spożycie sacharozy maleje wraz z wiekiem. Nadmierne spożycie sacharozy występuje u 50-55% kobiet w wieku 20-40 lat oraz 34-40% w wieku 41-60lat. W procesie terapii wydaje się więc szczególnie istotne zwrócenie uwagi na czynniki mogące wyzwalać pociąg do słodyczy, szczególnie u osób młodszych (napięcie nerwowe, zbyt długie przerwy między posiłkami). Jak widać z prezentowanych danych ponad 80% osób w każdej badanej grupie ma tendencje do znacznego wydłużania przerw między posiłkami, co na ogół skutkuje wzmożoną hiperfagią i tendencją do nakonsumpcji cukru i słodyczy. W celu poprawy efektywności prowadzonej terapii często rozważa się dodatkowe wykorzystanie technik wspomagania suplementacyjnego ukierunkowanego na poprawę mechanizmu łaknienia i metabolizmu węglowodanów (kwas hydroksycytrynowy, chrom, tauryna)

Ocena podaży tłuszczu w decie

Nadmiar tłuszczu w diecie sprzyja powstawaniu nadwagi i otyłości. Tłuszcz jest bowiem najbardziej kalorycznym składnikiem pożywienia, a także bardzo efektywnie kumuluje się w postaci tkanki tłuszczowej. Jak wynika z przeprowadzonych badań nadmierną podaż tłuszczu stwierdzono we wszystkich badanych grupach kobiet. Szczególnie wysokie upodobanie do spożycia tego składnika wykazywały kobiety otyłe w wieku 41-60 lat (87,1%). Próbowano także ocenić jakość spożycia tłuszczu. Podaż niekorzystnych kwasów tłuszczowych nasyconych nie powinna być wyższa niż 8-10% ogółu energii, tymczasem we wszystkich grupach wahała się ona na poziomie 12,2-14,1%. Za pozytywne natomiast uznano spożycie cholesterolu, którego podaż wahała się w górnych granicach norm. Nie wykazano także zbyt dużych nieprawidłowości w stosunku podaży kwasów omega-6 do omega-3, chociaż spożycie tych drugich powinno być nieco wyższe.

Ocena stopnia aktywności fizycznej

Ograniczona aktywność fizyczna jest obok nieprawidłowego żywienia jedną z najczęstszych przyczyn nadwagi i otyłości. Siedzący tryb życia jest uznawany za czynnik zwiększajacy dwukrotnie ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. Na podstawie zaleceń dla populacji polskiej współczynnik PAL (physical activity level) określajacy stosunek CPM do PPM powinien być większy niż 1,75. Wartość PAL = 1,75 jest ekwiwalentem 60 minut umiarkowanych ćwiczeń fizycznych dziennie lub 30 min ćwiczeń intensywnych dziennie.

Jak wynika z badań, poziom aktywności fizycznej w badanych grupach kobiet jest dość zbliżony i nie spełnia zalecanych norm. Nieco wyższy jest w grupach osób z nadwagą niż w grupach osób otyłych. Wynika to zapewne z faktu, że osobom otyłym, z tytułu wysokiej masy ciała znacznie trudniej zwiększyć ilość ruchu. Polecanie systematycznej aktywności fizycznej, odpowiednio skorelowanej z wydolnością i stanem zdrowia powinno więc należeć do podstawowych zaleceń w terapii nadwagi i otyłości.

Ocena ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego

Nadwaga i otyłość zwiększaja ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych. W ramach przeprowadzonych badań, ankietowani mieli wskazać, czy stwierdzono u nich wyżej wymienione problemy zdrowotne. Jak widać z niżej zamieszczonych wyników, ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego wzrasta wraz z wiekiem a także stopniem nadwagi. Nadciśnienie i podwyższony poziom cholesterolu stwierdzono u 8% kobiet z nadwagą w wieku 20-40lat, oraz u 12% kobiet otyłych w tym samym przedziale wiekowym (wzrost 50%). Z kolei te same problemy zdrowotne stwierdzono już u 26% kobiet z nadwagą w wieku 41-60 lat oraz u 48% kobiet otyłych w tym samym wieku (tutaj wzrost aż o 85%). W procesie terapii nadwagi istnieje więc konieczność większego zwracania uwagi na zaburzenia zdrowotne u osób powyżej 40 roku życia.

Skuteczność prowadzonych terapii w placówkach VitaClinic

W Centrum Żywienia i Treapii VitaClinic program terapeutyczny ma charakter wielokierunkowy i uwzględnia wieloetapowy plan dietetyczny, ruchowy i edukacyjny. Jak wynika z badań efektywność programu odznacza się bardzo dużą sktecznością w zakresie ubytku masy tłuszczowej oraz ochrony masy beztłuszczowej ciała.

Jak widać, 30 dniowy program terapeutyczny spowodował optymalny ubytek wagi we wszystkich badanych grupach kobiet. Największą efektywność została zaobserowana w grupie kobiet otyłych w obu przedziałach wiekowych. Zanotowały one bardzo wysoki ubytek tłuszczu przy całkowitej ochronie masy beztłuszczowej, co wskazuje na idealny przebieg prowadzonej terapii. Nieco większa efektywność była w grupie kobiet otyłych w wieku 20-40 lat, co zapewne było związane z większymi możliwościami podjęcia systematycznej aktywności ruchowej. Osoby w wieku 41-60 lat z tytułu niksiej wydolnosci oraz szeregu problemów zdrowotnych w znacznie mniejszym stopniu mają szansę zwiększyć codzienny poziom ruchu i są na ogół w pierwszym etapie odchudzania zdane jedynie na skutecznosć terapii dietetycznej.