Centrum wiedzy

Typowe objawy choroby refluksowej to:

• zgaga (uczucie pieczenia w przełyku)
• odbijanie
• ból w górnej części brzucha
• uczucie kwaśnej i gorzkiej treści w ustach

Ponadto często występuje nieprzyjemny zapach z ust, pieczenie gardła i języka. Mogą pojawić się nadżerki szkliwa zębów i zapalenia dziąseł, krtani, przewlekła chrypka, kaszel. Choroba refluksowa występuje też u blisko 50% pacjentów z astmą oskrzelową.

Innym typem dolegliwości żołądkowych są nawracające bóle w nadbrzuszu, uporczywe odbijania i uczucie wczesnej sytości. Stale lub okresowo występują nawet u 30% ogółu osób dorosłych. Przyczyną tzw. niestrawności organicznej są:

• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy
• zapalenie błony śluzowej
• uszkodzenia polekowe i nowotwory żołądka

Czasami nie wiadomo, co tę dolegliwość powoduje. Wtedy mamy do czynienia z niestrawnością czynnościową (60% przypadków przewlekłych tego schorzenia). Istnieje kilka prostych sposobów radzenia sobie z dolegliwościami ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego. Warto je wypróbować zanim sięgniemy po leki.

Zmień zawartość talerza

Większość dolegliwości żołądkowych likwiduje zmiana codziennych przyzwyczajeń. Do ważnych zaleceń należy utrzymanie prawidłowej masy ciała. Przy nadwadze i otyłości trzeba zaplanować działania mające na celu systematyczne chudnięcie (dieta niskokaloryczna i wysiłek fizyczny). Zbędne kilogramy powodują znaczne zwiększenie ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej i nasilają dolegliwości żołądkowe.

Bardzo ważne jest racjonalne żywienie. Należy spożywać 4–5 niewielkich posiłków w ciągu dnia (ostatni 2–3 godziny przed snem). Jeść powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs. Dieta dostarczająca podstawowych składników pokarmowych powinna wykluczyć potrawy i napoje nadmiernie pobudzające wydzielanie kwasu żołądkowego. Polecane są:

• chudy nabiał
• przetwory mleczne
• drób
• wołowina
• ryby

Należy ograniczyć, a nawet unikać pokarmów smażonych, pieczonych i wędzonych, owoców pestkowych oraz warzyw kapustnych. Zastąpić je marchewką, ziemniakami, burakami i sałatą.

Trzeba unikać ciężkiego i tłustego jedzenia, gdyż spowalnia ono opróżnianie żołądka, nasilając uczucie dyskomfortu i przepełnienia. Pokarmy tłuste osłabiają dolny zwieracz przełyku i sprzyjają zarzucaniu do niego treści żołądkowej, potęgując zgagę oraz pieczenie. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą wywoływać także:

• kwaśne owoce i warzywa (pomarańcze, pomidory)
• cebula
• czosnek
• ostre przyprawy
• słodycze (szczególnie czekolada)
• napoje gazowane i zawierające kofeinę (kawa, napoje orzeźwiające)
• alkohol
• cukierki miętowe

Należy też unikać zup na wywarach z kości, tłustych serów żółtych i topionych, konfitur oraz dżemów wysokosłodzonych. Oczywiście, nie wszyscy chorzy reagują na te produkty jednakowo.

Dolegliwości żołądkowe potęguje palenie papierosów. Dym tytoniowy, oprócz udowodnionego działania rakotwórczego na różne narządy i układy, zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku i nasila odczuwanie zgagi oraz pieczenia. Ponadto palenie tytoniu zmniejsza wydzielanie śliny, która jest ważnym czynnikiem ochronnym, neutralizującym zarzucany kwas do przełyku.

Na kłopoty z żołądkiem niekorzystnie wpływają leki stosowane przewlekle, np. przeciwnadciśnieniowe, przyjmowane w chorobie wieńcowej, terapii niewydolności serca i astmie oskrzelowej. A także wiele preparatów z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), tj.: kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, naproksen, ketoprofen. Przyjmowane stale lub okresowo z powodu infekcji kataralnych, ostrych lub przewlekłych bólów mięśni i stawów oraz chorób układu sercowo-naczyniowego, mogą uszkadzać błonę śluzową przewodu pokarmowego. NLPZ, jako słabe kwasy przenikają do komórek nabłonkowych i uszkadzają je. Niszczą też ochronną warstwę śluzu na powierzchni tych komórek, powodując wzrost przepuszczalności błon komórkowych. Zwiększa to penetrację bakterii, toksyn i antygenów.

Jeśli mimo zmian na talerzu objawy choroby nasilają się i często nawracają, należy przeprowadzić niezbędne badania diagnostyczne, zwłaszcza endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroskopia). Umożliwia ono ocenę powierzchni błony śluzowej przełyku, żołądka i dwunastnicy oraz (w razie potrzeby) stwarza możliwości pobrania wycinków do badania histologicznego. Z porady lekarza należy również skorzystać w przypadku występowania tzw. objawów alarmowych. Zaliczamy do nich:

• utrudnione i bolesne połykanie
• krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego w postaci krwistych lub fusowatych wymiotów;
• smoliste stolce
• postępującą niezamierzoną utratę masy ciała
• niedokrwistość
• nawracający silny ból za mostkiem

Szczególnie niepokojące są one u pacjentów powyżej 45. roku życia. W tym wieku zwiększa się ryzyko choroby nowotworowej.

Jak sobie pomóc?

W leczeniu dolegliwości żołądkowych od lat stosowane są leki osłaniające. Zaliczamy do nich preparaty stymulujące wydzielanie śluzu żołądkowego i alkalizujące. Poza neutralizowaniem kwasu solnego mają one zdolność adsorbowania kwasów żółciowych i lizolecytyny oraz zwiększają ochronną warstwę śluzu. Do najczęściej stosowanych należą: wodorowęglan sodu, węglan wapnia, wodorotlenki glinu i magnezu oraz związki bizmutu. Leki te mają postać tabletek do ssania, żucia oraz płynnych zawiesin. Wszystkie działają na podobnej zasadzie zobojętniania kwasu solnego. Optymalnym sposobem podawania preparatów alkalizujących jest zażywanie ich w godzinę lub trzy po posiłku. Ostatnią dawkę leku trzeba przyjąć przed snem. Można go też połknąć w razie występowania dolegliwości.

Drugą grupą preparatów pomagającą pacjentom są leki hamujące wydzielanie kwasu solnego. W ten sposób działają dwie grupy leków: antagoniści receptorów histaminowych H2 (H2 blokery) oraz inhibitory pompy protonowej. Leki z tej grupy przyjmowane systematycznie uwalniają od przykrych objawów i prowadzą do wyleczenia zmian zapalnych w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Stosowane są również w celu zapobiegania nawrotom dolegliwości żołądkowych. Preparaty blokujące receptory H2 z ranitydyną i tomatydyną są bezpieczne. W dawkach terapeutycznych nie wykazują wpływu na metabolizm innych medykamentów. Dlatego nadal są powszechnie stosowane w leczeniu dolegliwości żołądkowych, pomimo wprowadzenia inhibitorów pompy protonowej.